Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie 20-21 października 2010 roku.

Konferencja odbyła się po raz drugi. Tak jak w roku ubiegłym jej głównym celem było twórcze spotkanie architektów i konserwatorów zabytków architektury z przedstawicielami środowisk akademickich oraz odpowiedzialnymi za te zagadnienia urzędami administracji państwowej i samorządowej. Trwałym efektem konferencji jest stworzenie forum dyskusji i konceptualizacji problemów w komunikowaniu się i współpracy.

Program przygotowany został w taki sposób, aby pokazać niewątpliwe sukcesy środowiska projektantów, przykłady realizacji i adaptacji konserwatorskich oraz nowej architektury powstającej w ścisłej strefie konserwatorskiej.

Wystąpienia i prezentacje piętnastu wybitnych architektów i konserwatorów wypełniły obrady pierwszego dnia, prowadzone przez Adama Czyżewskiego, dyrektora Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie i Jerzego Uścinowicza, profesora Politechniki Białostockiej. Drugi dzień, zgodnie z postulatami uczestników ubiegłorocznej konferencji, w dużej części wypełniła dyskusja.

Konferencje otworzyły wykłady inauguracyjne. Prezes SARP Jerzy Grochulski skupił się, z jednej strony na próbie zdefiniowania kryteriów wartościujących dzieło architektoniczne, które pozwalają na uznanie go za część składową dziedzictwa kulturowego i poddanie systemowi ochrony, z drugiej zaś strony – na możliwości współczesnych ingerencji projektowych i inwestycyjnych pozwalających na zmiany struktury przestrzennej i funkcjonalnej obiektów. Barbara Jezierska, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, pokazała na przykładzie adaptacji modernistycznego sanatorium w Otwocku na potrzeby nowoczesnego szpitala, jak dochodzi się do kompromisu pomiędzy wizją architekta, planami inwestora, a ścisłymi wytycznymi zaproponowanymi przez konserwatora – urzędnika. Ewa Karolina Nekanda-Trepka, Stołeczny Konserwator Zabytków, dowodziła w swoim wystąpieniu, że znalezienie złotego środka między ortodoksją a kreacją jest właściwie niemożliwie i dopiero czas weryfikuje decyzje urzędników i projektowe wizje architektów.
Andrzej Kadłuczka, profesor Politechniki Krakowskiej, dyrektor Instytutu Historii Architektury i Zabytków na Wydziale Architektury, w niezwykle erudycyjnym wystąpieniu pokazał długi, trwający prawie osiem lat proces tworzenia ekspozycji muzealnej pod płytą Rynku Wielkiego w Krakowie. Idea odkrycia i udostępnienia zagruzowanych w końcu XIX wieku średniowiecznych budowli, zatwierdzona w 2002 roku przez WKZ i MKUiA, spotkała się z ostrym sprzeciwem znacznej części środowiska naukowo-architektonicznego Krakowa. Podsumowaniem wystąpienia była prezentacja efektu prac projektowych. Zaowocowały one uzyskaniem niezwykłych, bo autentycznych przestrzeni muzealno-ekspozycyjnych, oraz wieloma cennymi odkryciami archeologicznymi. Wprawdzie przytoczone wystąpienia postulowały kompromis, jednakże dowiodły one również tego, że według konserwatorów-urzędników granice kompromisu przebiegają zupełnie gdzie indziej, niż sądzą architekci. Jak to wygląda w praktyce, pokazały prezentacje przygotowane przez twórców adaptacji znakomitych budowli zabytkowych.

Wystąpienie Zbigniewa Maćków, którego praca nad wrocławską „Renomą” zaowocowała wieloma nagrodami, skoncentrowało się na głównym założeniu projektowym: znalezieniu formy dla współczesnej maszyny handlowej, na którą składają się niezbędne elementy funkcjonalne i technologiczne oraz harmonijnym połączeniem jej z monumentalnym, pięknym, ale bardzo zniszczonym gmachem Hermanna Dernburga. Projektant zdecydował się na stylistyczną i formalną kontynuację istniejącej architektury przy użyciu współczesnego języka architektonicznego. Spójność starej i nowej części uzyskał dzięki proporcjom, zabiegom redukującym masę nowej części, a także horyzontalnym podziałom elewacji, charakterowi zastosowanych materiałów oraz kolorystyce.

Andrzej M. Chołdzyński pokazał, w jaki sposób odczytuje architektoniczny język Zbigniewa Ihnatowicza, jak rozumie jego twórcze inspiracje i przyjęty przez niego sposób osadzenia budynku warszawskiego „CDT-u” w tej części miasta. Powstałe na tej podstawie studia i analityczne projekty, dzięki nowemu właścicielowi budynku Centrum Development doczekają się realizacji − część handlowa powróci do formy streamlinowego pudełka sprzed pożaru w latach 70., a część biurowa, nieceniona przez samego Ihnatowicza, zyska monumentalna formę szklanej piramidy, która stanie się nową dominantą w perspektywie ulicy Brackiej. Ostatnim z serii budynków komercyjno-handlowych, zaprezentowanych na konferencji, który już niebawem otrzyma drugie życie, był poznański „Okrąglak”. Prace rozpoczną się w 2011 roku. Założenia i zakres rewitalizacji przedstawił Wojciech Duczmal. Modernistyczny, awangardowy gmach autorstwa Marka Leykama, z konstrukcją Stanisława Zalewskiego, w roku 2007 wpisany do rejestru zabytków przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu, od wielu lat podlegał stopniowej degradacji. Powstały w latach 2008-2009 projekt rewitalizacji, zakłada zmianę funkcji na biurową z udziałem funkcji handlowo-usługowej na parterze, przywrócenie pierwotnej bryły poprzez likwidację dobudowanej w latach 70. klatki schodowej, oraz wyeksponowanie charakterystycznych elementów budowli przez zachowanie obrysu budynku, układu elewacji, widoczności żeber konstrukcyjnych, odtworzenie stolarki, kolorystyki i ażurowej attyki dachu na podstawie zachowanych rysunków. Szacunek dla przeszłości i autorskich koncepcji Leykama oraz zastosowanie najnowocześniejszych technologii po raz drugi w historii tej niezwykłej budowli stanie się podstawą jej estetycznego i komercyjnego sukcesu.

Warszawski „Prudential”, dzieło modernistycznej awangardy autorstwa architekta Marcina Weinfelda i konstruktora Stefana Bryły, ma ekscytującą i skomplikowana historię. Był ikoną nowoczesności w przedwojennej Warszawie, symbolem aspiracji jej mieszkańców i włodarzy, a następnie − wojennej tragedii miasta. Po 1945 roku, pod presją powojennych władz, został odbudowany w wyraźnie socrealistycznym kostiumie. W tej formie przetrwał do dzisiaj. Ostatnie lata, kiedy był pustostanem, doprowadziły go niemal do ruiny. Konkurs SARP na projekt jego rewitalizacji wygrało biuro architektoniczne „Bulanda, Mucha Architekci". Projekt, przedstawiony przez Andrzeja Bulandę, zakładał, zgodnie z zaleceniami konserwatorskimi, przywrócenie budynkowi jego pierwotnej formy i art-decowskiej stylistyki, przy jednoczesnym wykorzystaniu dekoracyjnych elementów wyposażenia wnętrz z początku lat 50. Projektanci z szacunkiem odnieśli się nie tylko do pierwszego projektu Weinfelda i jego niewątpliwych wartości estetyczno-architektonicznych, lecz także do całej skomplikowanej historii zapisanej w kolejnych warstwach jego architektury. „Prudential” od kilku miesięcy ma nowego właściciela. Jego zamiary, wobec braku dialogu z pracownią „Bulanda, Mucha Architekci”, budzą coraz więcej wątpliwości, które nie zostały jednoznacznie rozwiane mimo obecności na sesji urzędników Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków.

Ryszard Jurkowski zaprezentował studia analityczne i prace projektowe dotyczące rewitalizacji kameralnego obiektu: willi miejskiej w ogrodzie w Żorach na Górnym Śląsku, adaptowanej na siedzibę Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Budynek przyszłego centrum biurowo-konferencyjnego z niewielkim parkiem i bardzo rozbudowanym programem użytkowym, przejmie także funkcje: edukacyjną, kulturalną i rozrywkową. Problemem w tym wypadku był długi proces krystalizowania się ostatecznej decyzji inwestora publicznego oraz zmienny, zależny od koniunktury gospodarczej i politycznej budżet.Wykład Macieja Miłobędzkiego dotyczył rekonstrukcji Elizeum w Warszawie i Muzeum na Wyspie Spichrzów w Gdańsku (oba obiekty w momencie rozpoczęcia prac projektowych były całkowicie zrujnowane). Na tej podstawie referent zaprezentował filozofię pracowni „JEMS architekci” znaną z poprzednich realizacji i polegającą na pozostawianiu w centrum projektu reliktów historycznych, których wartość wynika także z aktualnej kondycji obiektu. Jednocześnie, w każdym z analizowanych przypadków, rozbudowa i adaptacja była kontynuacją głównej idei historycznego założenia bez uciekania się do odtwarzania, za to przy użyciu języka współczesnej architektury.

Stefan Kuryłowicz odniósł się do niekonsekwencji i wytycznych, które ograniczają architekta, a jednocześnie nie są receptą na harmonijne sąsiedztwo budynków zabytkowych o dużej wartości historycznej ze współczesnymi, uzupełniającymi okaleczoną tkankę miasta. Zaprezentowane budynki: Kamienica Targ Rybny 2 i Hotel Hilton w Gdańsku, zostały zaprojektowane, nie tyle w procesie dialogu z konserwatorem, co w twórczym pokonywaniu, na ile to było możliwe, narzuconych projektantowi ograniczeń.

Projektowanie w ścisłej strefie konserwatorskiej uczynili tematem swoich wystąpień dwaj ostatni laureaci Honorowej Nagrody SARP. Krzysztof Ingarden, który te nagrodę otrzymał wraz Jackiem Ewy oraz Bolesław Stelmach.

Ingarden, który projektuje głównie w Krakowie, przestawił swoją koncepcję tworzenia współczesnego obiektu architektonicznego nawiązującego dialog z przestrzenią historyczną miasta – podkreślił wagę właściwego zrozumienia pojęcia miejsca w powiązaniu z czasem i przestrzenią. Bowiem przestrzeń pozostaje pustym pojęciem, jeżeli problem czasu nie jest traktowany równorzędnie z nią w praktyce projektowej. Przykładem stosowania powyższej zasady jest zarówno powstały w 2000 Pawilon Wyspiańskiego jak i obiekty, które czekają na realizację: Małopolski Ogród Sztuki i Galeria Europa Daleki Wschód. Wszystkie zaprezentowane budowle nawiązują pod względem materiałowym i formalnym do lokalnej architektury, ale nadano im całkowicie współczesną formę, o mocnym indywidualnym rysie, zgodną z nowymi funkcjami.
Bolesław Stelmach zmierzył się w ostatnich latach z inwestycjami, które miały uświetnić Rok Chopinowski. Centrum Chopinowskie na Warszawskiej Tamce i założenie parkowe z zespołem budynków w Żelazowej Woli są przykładem realizacji zasad jego filozofii: poszukiwania najprostszych środków wyrazu i form podporządkowanych funkcji, oraz pokory wobec narzuconego prawa (także konserwatorskiego), otaczającego krajobrazu czy sąsiedztwa miejskiego kontekstu architektonicznego.

Wszystkie wymienione wystąpienia zaowocowały bardzo żywą dyskusją podczas drugiego dnia konferencji, którą prowadził Jerzy Grochulski i zaproszeni prawnicy: Piotr Kochański i Tomasz Kurek. Poprzedziły ją dwa wystąpienia, pierwsze przygotowane przez kancelarię „Kochański, Zięba Rąpała i Partnerzy”. Jego celem było przybliżenie uczestnikom konferencji wybranych praw i obowiązków stron dialogu konserwatorsko-architektonicznego ze szczególnym uwzględnieniem prawa autora do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu oraz do nienaruszalności treści i formy utworu przez osoby trzecie.

Anna Rostkowska przedstawiła natomiast szczegółową analizę opłacalności inwestowania w obiekty zabytkowe i przystosowania ich do nowych funkcji, z której wynikało, że pomimo wielu utrudnień, zdecydowanie dłuższego czasu realizacji, developerzy oceniają, że są to bardzo rentowne inwestycje, bardzo szybko znajdują nabywców i osiągają średnio o 30-40 % wyższe ceny sprzedaży.
Dyskusja toczyła się wokół tematów ogólnych, takich jak współpraca z konserwatorem zabytków, sposób prowadzenia inwestycji na terenach objętych kontrolą konserwatorską, ale także nad poszczególnymi rozwiązaniami zaproponowanymi przez prelegentów. Całą konferencję podsumowała Maria Sarnik-Konieczna sekretarz Generalny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków.

Patronatem honorowym konferencję objęli: Sekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Generalny Konserwator Zabytków Piotr Żuchowski, Marszałek Województwa Mazowieckiego Adam Struzik i Ministerstwo Infrastruktury.

W konferencji uczestniczyło 250 architektów i konserwatorów z całej Polski. Najliczniej reprezentowana była państwowa i samorządowa służba ochrony zabytków: 47 osób z 15 Wojewódzkich Urzędów Ochrony Zabytków i ich Delegatur, z 17 Biur Miejskich i Powiatowych Konserwatorów Zabytków przybyło 36 urzędników. Znacznie więcej niż na ubiegłorocznej konferencji było przedstawicieli pracowni architektonicznych i architektoniczno-konserwatorskich – 67 osób, w tym przedstawiciele Stowarzyszenia Architektów Polskich z Prezesem Jerzym Grochulskim. Reprezentowane były Odziały SARP z Warszawy, Gorzowa Wielkopolskiego, Lublina, Bydgoszczy i Wybrzeża. Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków reprezentowała pani Maria Sarnik-Konieczna oraz kilku członków Zarządu Głównego.

Ponadto w konferencji uczestniczyli przedstawiciele 13 muzeów mających siedziby w zabytkowych obiektach, w tym Muzeum w Wilanowie, Muzeum w Łazienkach Królewskich, Muzeum Wojska Polskiego, Muzeum Historycznego m. st. Warszawy, Muzeum Chopina, jak też Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina. Reprezentowane były Krajowy i Regionalne Ośrodki Badań i Dokumentacji Zabytków (z Warszawy, Łodzi ,Poznania), Okręgowe Izby Architektów RP (Wielkopolska, Lubelska, Świętokrzyska, Warszawska, Białostocka, Warmińska).

Dopełnieniem programu konferencji były dwa wykłady przygotowane przez sponsora i partnera merytorycznego konferencji, firmę SOPRO: „Właściwości i zastosowanie drogowe materiałów Sopro w obszarach zabytkowych: place i miejskie ciągi komunikacyjne”, „Materiały i technologie w obiektach zabytkowych – systemy izolacji mineralnych”.

Przygotowanie merytoryczne konferencji: Trygon Elżbieta Czyżewska
Biuro organizacyjne konferencji: Lidia Goldberg
Przygotowanie redakcyjne materiałów konferencyjnych: Anna Kolczyńska PME
Sponsorzy konferencji i partnerzy merytoryczni konferencji: SOPRO i Centrum Development
Partnerzy merytoryczni konferencji: Renova Sp. z o.o. i Kochański, Zięba, Rąpała i partnerzy

Autor: Sopro - zobacz wizytówkę firmy