Jednym z istotnych etapów wznoszenia budynków mieszkalnych jest wykonanie termoizolacji ścian budynku, wpływającej na komfort cieplny mieszkańców. Najczęściej ściany zewnętrzne są wznoszone w technologii dwuwarstwowej. Ściany konstrukcyjne ociepla się tu złożonymi systemami izolacji cieplnej z cienkowarstwowymi wyprawami tynkarskimi, zwanymi ETICS (ang. ExternalThermalInsulationComposite System). Systemy ociepleń ETICS produkowane są w oparciu o europejskie bądź polskie Oceny Techniczne (zwane dotychczas Aprobatami Technicznymi) lub zgodnie z wymaganiami normy europejskiej PN-EN 13499 „Wyroby do izolacji cieplnej w budownictwie. Zewnętrzne zespolone systemy ocieplania (ETICS) ze styropianem. Specyfikacja”.

Najczęściej ocieplenie ścian wykonywane jest przy użyciu płyt ze styropianu ekspandowanego, EPS. Najbardziej rozpowszechniony jest styropian w kolorze białym, stosowany już od ponad 50 lat. Dostępnych jest wiele ściennych odmian płyt styropianowych, różniących się między sobą deklarowanymi właściwościami oraz gęstością. Najistotniejszym parametrem jest deklarowany współczynnik przewodzenia ciepła, tzw. lambda deklarowana, oznaczana symbolem D. Na rynku dostępne są odmiany fasadowe o lambdzie w przedziale od 0,045 W/m²K do 0,036 W/m²K, przy czym Polskie Stowarzyszenie Producentów Styropianu (PSPS) zaleca stosowanie płyt o współczynniku nie większym niż 0,040 W/m²K. Obowiązuje ogólna zasada, że im wyższa jest gęstość płyt, tym niższą, czyli lepszą lambdę można uzyskać.Według PSPS gęstość paczki płyt o lambdzie deklarowanej 0,040 W/m²K nie powinna być mniejsza niż 12,5 kg/m³.

Drugim istotnym parametrem w odmianach fasadowych jest wytrzymałość na rozciąganie prostopadle do powierzchni czołowych próbki, oznaczana symbolem TR. Minimalna jej wartość wynosi 80 kPa (TR80), a pożądana to 100 kPa (TR100). Należy każdorazowo sprawdzić zgodność zadeklarowanych przez producenta płyt styropianowych z właściwościami podanymi w Ocenie Technicznej (Aprobacie Technicznej) wybranego do wbudowania systemu ocieplenia.

Wytrzymałość na rozciąganie, TR, wraz z innymi deklarowanymi właściwościami podawana jest w kodzie oznaczenia styropianu, i umieszczana na etykiecie opakowania płyt, w deklaracji właściwości użytkowych i karcie technicznej wyrobu. Przykładowy kod oznaczenia z minimalnymi parametrami wymaganymi w polskich dokumentach dopuszczających dla ETICS to:

EPS-EN 13163-T1-L2-W2-Sb5-P5-BS75-DS(N)2-DS(70,-)2-TR80.

Pięć pierwszych symboli w powyższym kodzie oznacza deklarowane właściwości geometrii, tj.:

T1 – grubość, +/- 1 mm,
L2 – długość, +/- 2 mm,
W2 – szerokość, +/- 2 mm,
Sb5 – prostokątność, +/- 5 mm/1000 mm
P5 – płaskość, max 5 mm.Kolejny symbol, BS, oznacza deklarowaną wytrzymałość na zginanie, nie mniejszą niż 75 kPa.
Symbol DS(N)2 oznacza stabilność wymiarową płyt w normalnych warunkach (23 stopni C, 50 % RH), na poziomie 0,2 %, co daje dopuszczalny skurcz płyty na długości 1000mm o 2 mm i na szerokości 500 mm o 1 mm. W warunkach podwyższonej temperatury, tj. w 70 stopni C, stabilność wynosi 2 %. (DS(70,-)2) Ostatnim deklarowanym parametrem jest tu właśnie wytrzymałość na rozciąganie, na poziomie 80 kPa.

W złożonych systemach izolacji cieplnej ścian z wyprawami tynkarskimi (tzw. ETICS), termoizolacja ze styropianu przyklejana powinna być systemowym klejem lub przyklejana klejem przy dodatkowym kołkowaniu płyt. Sposób mocowania powinien być podany w Ocenie Technicznej (Aprobacie Technicznej) oraz w projekcie ocieplenia.Płyty styropianowe należy przyklejać metodą podaną przez systemodawcę. Najpopularniejszym sposobem jest metoda obwodowo-punktowa (tzw. ramka i placki). Na każdą płytę należy nałożyć pasmo kleju na całym jej obwodzie oraz kilka placków (w zależności od systemu). Obowiązuje ogólna zasada, że po dociśnięciu płyty styropianowej do ściany i oderwaniu jej (w ramach próby), na ścianie powinna zostać warstwa kleju stanowiąca min. 40 % powierzchni płyty (w różnych systemach może to być wyższa wartość). Drugim sposobem jest rzadziej stosowana metoda grzebieniowa, która uznawana jest za najbardziej odpowiednią metodę klejenia. Można ją stosować wyłącznie na ścianach o bardzo równej powierzchni.

Przydatność kleju do przyklejania płyt do ściany można sprawdzić przeprowadzając tzw. próbę przyczepności. Należy wyciąć ze styropianu, o minimalnej wytrzymałości na rozciąganie równej 80 kPa (symbol TR80 w kodzie oznaczenia styropianu), kostki o boku 10 cm. Kostki te należy przykleić do ściany i po wymaganym czasie wiązania kleju, podanym przez producenta, dokonać próby oderwania kostek od ściany, w kierunku prostopadłym do powierzchni ściany.Jeżeli w wyniku odrywania nastąpi rozerwanie kostki styropianowej, można uznać, że przyczepność kleju do styropianu jest wystarczająca i przystąpić do przyklejania płyt styropianowych.Od pewnego czasu na rynku budowlanym można kupić również szare płyty styropianowe do ocieplania ścian. Styropian szary charakteryzuje się bardzo niskim współczynnikiem przewodzenia ciepła, od 0,033 do 0,030 W/m²K. Wartość ta zależna jest m.in. od rodzaju surowca użytego do produkcji styropianu oraz od gęstości płyt. Styropian szary produkowany jest z polistyrenu zawierającego dodatki uszlachetniające w postaci grafitu, aluminium lub sadzy. Pozostałe deklarowane właściwości płyt szarych są takie same jak płyt białych. Technologia produkcji styropianu grafitowego nie różni się w żaden sposób od produkcji styropianów białych. Jednak gotowe płyty styropianowe, właśnie z uwagi na zawartość dodatków uszlachetniających, są bardziej wrażliwe na bezpośrednie działanie promieni słonecznych, pod wpływem których następuje zwiększenie wymiarów płyt. Można poradzić sobie z tą “trudnością” stosując się do zaleceń producentów, tj. chroniąc płyty przed nasłonecznieniem. Ta ochrona powinna być realizowana od magazynowania aż po aplikację płyt. Dodatkowym zabezpieczeniem stosowanym przez producentów jest pakowanie styropianu szarego w tzw. folię mleczną. Płyty szare najlepiej przechowywać pod zadaszeniem, a w trakcie przyklejania do ścian stosować osłony, powodujące zacienienie elewacji. Należy pamiętać o tym, że jeśli płyty będą tuż przed klejeniem wystawione na działanie promieni słonecznych, to po ich przyklejeniu mogą powstać pomiędzy nimi szczeliny, które pojawiają się w wyniku zmniejszenia wymiarów płyt po ustąpieniu działania nasłonecznienia.

Drugą “trudnością”, jest rzekoma słaba przyczepność do klejów przeznaczonych do przyklejania styropianu szarego. Najczęściej jednak problem tkwi w braku osłon na elewacjach. Świeżo przyklejone płyty bez oddziaływania na nie słońca, przy pojawieniu się intensywnego nasłonecznienia, powodującego zwiększenie wymiarów ściśle przyklejonych płyt, odspajają się od niezwiązanego jeszcze kleju i mogą odpadać ze ściany. Producenci zalecają często szlifowanie płyt szarych, jednak nie można wówczas zapomnieć o dokładnym odpyleniu szlifowanych powierzchni, ponieważ luźny pył może spowodować skutek odwrotny, tj. pogorszenie przyczepności. Zawsze warto sprawdzić przed wykonaniem ocieplenia przyczepność kleju do styropianu, aby wyeliminować nieodpowiedniej jakości klej.

Stosowanie styropianu szarego posiada wiele zalet:

• nawet o 1/3 lepsze parametry termoizolacyjne w porównaniu do styropianów białych odmian o tej samej grubości płyt,
• mniejsze zapotrzebowanie na materiały składowe systemu ETICS (wskutek mniejszej grubości płyt),
• większe zyski ciepła, dzięki lepszemu doświetleniu pomieszczeń (mniejsze ościeża okien).Najistotniejszą korzyścią jest jednak możliwość uzyskania mniejszej grubości termoizolacji, w stosunku do płyt białych. Oczywiście w każdym przypadku należy dokonać analizy kosztów. Z pewnością warto stosować płyty szare (o niskim współczynniku przewodzenia ciepła) tam, gdzie wymagane jest uzyskanie wysokiego efektu termoizolacyjnego, czyli np. w domach pasywnych, ponieważ grubość płyt białych musiałaby być relatywnie większa. Drugim przypadkiem, w którym należy stosować płyty szare są ocieplenia, których grubość, np. z uwagi na planowaną powierzchnię zabudowy musi być jak najmniejsza. W pozostałych przypadkach decyzja o użyciu płyt białych lub szarych nie jest jednoznaczna i pozostaje w gestii inwestora, który może podjąć decyzję opierając się na analizie kosztów.