W ostatnich latach tendencje wystroju ścian we wnętrzach uległy wyraźnym zmianom. Coraz mniej stosuje się tapet, boazerii i innych okładzin, natomiast coraz większe powierzchnie wykańcza się farbami. Jest to z jednej strony wpływ czynników ekonomicznych, kiedy tania farba wydaje się być najtańszym rozwiązaniem, jak i wpływu zwiększenia świadomości użytkowników dotyczącego poprawiania mikroklimatu we wnętrzach.


Nie każdy konsument musi od razu zostać specjalistą w dziedzinie produktu, jaki ma zastosować. Są dziedziny, w których obligatoryjne kryteria są jasne i zrozumiałe dla wszystkich. Oczywiście nie każdą dziedzinę da się sprowadzić do wspólnego mianownika i uczynić zrozumiałą dla wszystkich, ale należy podjąć próby aby produkty tak powszechnie stosowane jak farba mogły być wybierane nie tylko ze względu na cenę, ale przede wszystkim w oparciu o wymagania stawiane przez każdego z indywidualnych odbiorców.

Unormowany podział...

Farby do wnętrz mimo braku ich na liście wyrobów budowlanych w rozumieniu Prawa Budowlanego, są bardzo ważnym elementem w każdym budynku. Dla takich produktów istnieją obowiązujące normy, których kryteria farby muszą spełniać. Farby wewnętrzne są produktami mającymi na celu dekoracyjne lub ochronne pokrycie powierzchni ścian wewnątrz pomieszczeń.

Farby wewnętrzne, ich parametry oraz wymagania jakie mają spełnić są zebrane w Polskich Normach wśród których najważniejszą po wejściu do struktur unijnych jest PN EN 13 300 „Farby i lakiery- Wodne wyroby lakierowe i systemy powłokowe na wewnętrzne ściany i sufity- Klasyfikacja”.

Jest to norma używana we wszystkich krajach europejskich określająca klasy jakości dla poszczególnych kryteriów uznanych przez Europejski Komitet Normalizacyjny w Brukseli za ważne.

Ogólnie produkty takie można sklasyfikować według różnych kryteriów wymienionych w normie. Farby te mogą być podzielone według klasyfikacji ogólnej pod względem zastosowanego spoiwa czyli substancji błonotwórczej. Wśród substancji błonotwórczych wyróżnia się spoiwa mineralne takie jak wapno hydrauliczne, cement lub szkło wodne. Druga grupa spoiw to spoiwa organiczne, wśród których wymienia się żywicę akrylową, winylową, alkidową, epoksydową oraz kopolimery wspomnianych.

Rodzaj zastosowanego spoiwa nie ma wpływu na jakość farby, ani na jej dalszą klasyfikację co pozwala różnym producentom dojść do prawidłowych efektów, stosując odmienne technologie oraz uzyskiwać produkty o różnych właściwościach.

Kolejnym kryterium, uznanym przez normę jako dodatkowe, według którego można podzielić farby jest stopień połysku, klasa odporności na szorowanie na mokro, wielkość ziarna oraz współczynnik kontrastu. Wspomniana norma wskazuje również inne dodatkowe kryteria charakteryzujące farby jednak nie podając kryteriów oceny i nie narzucając klas. Do dodatkowych cech charakterystycznych należą: odporność na zabrudzenie, odporność na grzyby i glony, przyczepność na mokro, odporność na rysy skurczowe, łatwość odkażania, podatność na czyszczenie oraz zawartość rozpuszczalnika organicznego.

Ta ostatnia cecha w ostatnim czasie nabiera dodatkowego znaczenia gdyż zgodnie z regulacjami unijnymi do 2010 roku farby musza być wolne od emisji substancji organicznych. Brak lotnych rozpuszczalników nie pozostaje bez znaczenia dla użytkownika, gdyż farby bezemisyjne (wolne od substancji lotnych) są w trakcie malowania dużo bardziej przyjazne nie tylko dla środowiska, ale i dla osób które mają z nimi kontakt.

Według wspomnianej normy farby wewnętrzne są sklasyfikowane ze względu na przeznaczenie jako farby dekoracyjne czyli produkty służące jedynie ozdobie pomieszczeń i podnoszeniu ich walorów estetycznych oraz farby o specjalnych właściwościach obejmujące grupę produktów nie sklasyfikowanych konkretnie ale posiadających szeroki wachlarz dodatkowych właściwości w tym bardzo pożądanych, takich jak odporność na zabrudzenie, ogień, mycie, wilgoć, czynniki biologiczne lub chemiczne. Oczywiście funkcje specjalne nie wykluczają wartości dekoracyjnych nakładanych powłok.

Farba akrylowa, farba dyspersyjna, farba emulsyjna, farba lateksowa to popularna nazwa farb na bazie spoiwa organicznego będących zawiesiną pigmentów i wypełniaczy w środowisku wodnym, gdzie z reguły środkiem wiążącym jest dyspersja styrenowo akrylowa lub polioctan winylu za oceanem zwane potocznie lateksami. Ostatnio na rynku coraz więcej pojawia się wewnętrznych farb silikatowych, co z jednej strony jest powrotem do naturalnego spoiwa, z drugiej zaś ukierunkowaniem użytkowników na wyższy komfort użytkowania.

Nie wszystko złoto co się świeci…

Pierwszym podstawowym kryterium klasyfikacji dodatkowej, według którego można podzielić farby jest stopień połysku. Według wspomnianej normy wyróżniamy cztery klasy połysku: głęboki mat, mat, średni połysk (określany też mianem półpołysku, półmatu lub połysku satynowego) oraz połysk.

Rola połysku, która wydawać by się mogło powinna być cechą drugo jeśli nie trzeciorzędną w istocie ma olbrzymie znaczenie dla optycznego odbioru pomalowanej ściany. Im farba bardziej matowa tym lepiej rozprasza światło, jej kolor wydaje się równiejszy, a wszelkie niedoskonałości wynikłe z niedokładności malowania lub powierzchni są mniej widoczne. Szczególnie ważny parametr stopnia połysku staje się w nowoczesnych wnętrzach, gdzie duże i nie podzielone połacie np. sufitów graniczą bezpośrednio z oknami sięgającymi ich styku. W sytuacji takiej tylko farby charakteryzujące się matowością w dolnej granicy kategorii „głęboki mat” dają odpowiedni efekt. Taka farbą jest np. silikonowa farba wewnętrzna z oferty firmy Optolith, która przy najniższym osiągalnym poziomie połysku, jest wysoko- paroprzepuszczalną farbą o najwyższej klasie obróbki. Oczywiście nie zawsze efekt matowości jest pożądany. Wiele farb na rynku zwłaszcza chętnie używanych w kuchniach i łazienkach farb lateksowych charakteryzuje się połyskiem satynowym, który w tym przypadku absolutnie nie jest wadą. Połysk nadaje powierzchni bardziej żywe, „brylantowe” wybarwienie, gładka powierzchnia powłoki jest łatwa do utrzymania w czystości. Malowanie farbami lateksowymi i innymi farbami o relatywnie wysokim połysku wiąże się z koniecznością doskonałego przygotowania powierzchni, jej odpowiedniego zagruntowania oraz używaniem narzędzi przeznaczonych do tego rodzaju produktów (np. wałków o krótkim, syntetycznym „włosiu”)

Do pomiaru połysku służą urządzenia zwane połyskomierzami mierzące wspomniany parametr jako stopień odbicia światła przy skierowaniu go pod odpowiednim kątem na badaną powierzchnię. Nie posiadając takiego urządzenia łatwo jednak można się przekonać, która z farb jaką mamy do wyboru jest bardziej matowa. Można to sprawdzić malując porównywanymi farbami gładką powierzchnię (np. płytę gipsowo-kartonową), a po wyschnięciu spojrzeć na powierzchnię farb pod ostrym kątem kierując wzrok w stronę światła.

Ziarnko do ziarnka…

Często pomijanym przy charakteryzowaniu farby jest największy rozmiar ziarna jakie wchodzi w skład farby, a w rezultacie powłoki. Im większe ziarno tym powierzchnia farby jest obiektywnie bardziej „szorstka” co przy niektórych aplikacjach jest niepożądane. Większe ziarno to czasami również większe ryzyko, łatwego zarysowania powierzchni wymalowania przy intensywnych kolorach. Odkryciu ulegają wówczas największe ziarna wypełniaczy użytych w farbie co objawia się jasnymi śladami na jej powierzchni.

Szorowanie, panie…

Najwięcej chyba zamieszania wśród zwykłych użytkowników wprowadza kolejny parametr charakteryzujący farby, a mianowicie odporność powłoki na szorowanie na mokro. Parametr ten nie oznacza, jak się powszechnie przyjęło uważać, że pomalowaną powierzchnię można po prostu zmyć kiedy się zabrudzi. Działanie takie z reguły prowadzi do odbarwień, przebarwień lub wybłyszczeń na pomalowanych powierzchniach i w rezultacie ściana zdyskwalifikowana wcześniej z powodu zabrudzeń, traci swoje walory dekoracyjne z powodu śladów po myciu, czyli klasyczne „z deszczu pod rynnę”.

Odporność na szorowanie jest pojęciem pozwalającym ocenić jakość farby na podstawie jej odporności na obciążenia mechaniczne w skrajnych warunkach (z udziałem wody i specjalnego środka myjącego). Jedynym kryterium klasyfikującym farbę do danej klasy odporności na szorowanie, jest ubytek grubości powłoki po określonej ilości „suwów” urządzenia badawczego. Wybłyszczenia, przebarwienia i inne wady nie są brane pod uwagę.

Istnieje pięć klas odporności na szorowanie na mokro. Klasa pierwsza, charakteryzująca najwyższą jakość, oznacza ubytek grubości mniejszy niż 5µm (mikronów czyli tysięcznych części milimetra) po 200 cyklach szorowania. Klasa piąta i ostatnia oznacza ubytek piętnastokrotnie większy (≥70 µm) już po 40 cyklach szorowania. Jeśli przyjąć, że przeciętna grubość powłoki to ok. 150 µm to każdy łatwo wyobrazi sobie co znaczy „utrata” prawie połowy. Farba o niskiej klasie odporności na szorowanie będzie się szybciej wycierała podczas eksploatacji, a w miejscach szczególnie intensywnie użytkowanych również wybłyszczała. Przed malowaniem ścian pokrytych farbą w takiej jakości, należy je bardzo dokładnie oczyścić z pozostałości starej powłoki oraz dodatkowo zagruntować gruntem głęboko penetrującym w celu związania z podłożem nieusuniętych ewentualnie resztek. Oczywiście farby zaklasyfikowane przez producentów na podstawie badań do pierwszej, a czasami i drugiej klasy, są farbami najwyższej jakości i w optymalnych warunkach mogą być rzeczywiście zmywane bez uszczerbku dla ich walorów dekoracyjnych, nie jest to jednak regułą.

W badaniach odporności na szorowanie używa się automatycznych maszyn realizujących samoczynnie zadaną ilość cykli z odpowiednią prędkością i przy użyciu specjalnej włókniny oraz środka myjącego.

Krycie ponad życie…

Ostatnim z kryteriów oceny jakości farb wg wspomnianej na początku normy jest współczynnik kontrastu czyli zdolność krycia. Jest to parametr opisujący zdolność pokrywania pomalowanej powierzchni przy danym zużyciu na metr kwadratowy. Zdolność krycia farby naniesionej na znormalizowanym podłożu określa się na podstawie pomiarów parametrów optycznych. Zdolność krycia, ma decydujące znaczenie przy wydajności farby z prostej przyczyny. Farbą o niskim stopniu krycia (o klasie 4) daną powierzchnię trzeba będzie malować kilkakrotnie, podczas gdy farba o wysokim stopniu krycia (sklasyfikowana w klasie 1) pokryje ją już za pierwszym razem, nawet jeśli malowane podłoże jest w kolorze kontrastującym z nakładaną farbą.
Pomiarów takich dokonuje się dla powłok naniesionych precyzyjnym aplikatorem na kontrastowej powierzchni za pomocą urządzenia zwanego spektrofotometrem.

Nierzadko gęsta…

Bardzo ważnym kryterium, o którym norma już nie wspomina jest lepkość farby potocznie, acz błednie nazywana „gęstością”. Lepkość farby określa się poprzez pomiar sił ścinających jakie zachodzą w farbie podczas badania, a w konsekwencji także obróbki. Jest to również jeden z bardzo ważnych parametrów identyfikacyjnych charakteryzujących farbę. Bez przesady można powiedzieć, ze lepkość to czynnik mający kluczowe znaczenie podczas malowania. Odpowiednio dobrana lepkość powoduje, że farba nie kapie z narzędzi, wydaje się być gęsta, jednak przy malowaniu poddaje się bardzo łatwo i lekko maluje. Efekt ten uzyskuje się tak dobierając składniki farby, aby była ona „gęsta” w stanie spoczynku (a więc nie kapała), natomiast przy relatywnie małych siłach ścinających (a takie występują podczas stykania się narzędzia ze ścianą) łatwo się poddawała czyniąc malowanie lżejszym. Farba o takiej charakterystyce nazywana jest tiksotropową. Dodatkową zaletą takich farb jest ich ograniczona do minimum zdolność do chlapania i pryskania. Lepkość farby ma też duży wpływ na wydajność samego malowania gdyż samo malowanie przebiega szybciej, a i warstwa farby o większej lepkości jest grubsza. Dzisiejsze farby są efektem wieloletnich doświadczeń ich producentów i przed malowaniem należy dokładnie zapoznać się z instrukcją użycia produktu, ponieważ dodawanie wody lub czasem tylko wymieszanie farby powoduje zaburzenie delikatnej równowagi, a przez to pogorszenie nie tylko obróbki, ale i końcowego efektu malowania.
Lepkość farby mierzy się za pomocą urządzeń zwanych lepkościomierzami. Nie jest to parametr, który widnieje jako dodatkowa informacja na opakowaniu, natomiast wspomina się o nim bardzo często w opisie produktu określając go jako tiksotropowy lub nie kapiący.

Ta paroprzepuszczalność...

Parametr przez lata nie brany pod uwagę, owiany bez mała mgłą tajemnicy, w ostatnim czasie zaczyna nabierać ogromnego znaczenia. paroprzepuszczalność to zdolność farby do przepuszczania przez powłokę o ustalonej grubości pary wodnej, zarówno w kierunku „na zewnątrz” jak i „do środka”. Współczynnik paroprzepuszczalności „Sd” określa grubość warstwy powietrza która stawia taki sam opór jak warstwa farby i wyrażany jest w metrach (m). Oczywiście im parametr przyjmie mniejsza wartość tym farba jest bardziej paro-przepuszczalna. Na miano powłoki o wysokiej paroprzepuszczalności zasługują farby o Sd nie większym niż 0,1 m. Ma to olbrzymie znaczenie zarówno dla zdrowotnego komfortu mieszkania jak i dla trwałości powłoki oraz jej mikrobiologicznej stabilności. Farba o wysokiej paroprzepuszczalności nie będzie miała tendencji do kondensowania na swojej powierzchni pary wodnej, będącej zaczątkiem problemów z grzybami, tylko umożliwiając przenikanie pary do kolejnych warstw ściany umożliwi jej swobodną dyfuzję w okresie obniżenia wilgotności. Prostym przykładem są naroża kuchni lub łazienki. W okresie wzmożonej emisji pary wodnej (kąpiel, gotowanie) para zbiera się w narożach pomieszczenia. Jeśli nie zostanie wchłonięta poprzez warstwę farby, wykropli się na jej powierzchni i po pewnym czasie może stanowić pożywkę dla bakterii i grzybów. Zwrócenie się konsumentów w stronę tego rodzaju farb świadczy o coraz większym nacisku kładzionym nie tylko na wygląd, ale i na zdrowie.

Zatem nie tylko kolor...

Stając przed wyborem „jakiej farby użyć” świadomy konsument powinien wybrać farbę o odpowiednim dla siebie stopniu połysku, jak najdrobniejszym ziarnie, wysokiej klasie odporności na ścieranie, wysokim stopniu krycia, jak najwyższej paroprzepuszczalności oraz tiksotropowej charakterystyce. To pierwszy krok do wspaniałego efektu jakim będzie sie cieszył po remoncie kiedy odpowiednio przygotowane ściany, zostaną pokryte farbami o najwyższej jakości.

Artur Chonewicz

Autor: Hufgard Optolith - zobacz wizytówkę firmy